Historie kermis Hoorn

Jaarmarkten en kermisactiviteiten 1446-1572

Uit grafelijke rekeningen blijkt dat er in Hoorn in de 14e eeuw belangrijke rundveemarkten waren. Men trof er niet alleen handelaren uit eigen omgeving aan, maar ook Denen en Duitsers met hun ossen.

In 1357 kreeg de stad recht op een jaarmarkt van 14 dagen. Aan het eind van de 14e eeuw waren er al twee markten, een rond Palmpasen en een voor Pinksteren. De kooplieden waren niet tevreden over de baten die palm- en pinkstermarkt opleverde omdat ze daarmee de lasten van de landsheer niet konden opbrengen. De graaf willigde het verzoek van de kooplieden in om een derde jaarmarkt op een gunstiger tijd in het jaar te houden. In maart 1446 werd deze nieuwe markt, die rond Sint Laurens (10 augustus) bekend gemaakt.

Deze Laurensjaarmarkt werd de belangrijkste markt. De jaarmarkt was een hoogtepunt in het middeleeuwse stedelijk leven. Er golden andere wetten. Er heerste marktvrede en de vergrijpen die men eerder of elders had begaan, mocht niet bestraft worden. Zowel de kerkelijke feestdagen als de jaarmarkt begonnen met een kermisprocessie, waarin beelden uit het leven van de patroonheilige werden rondgedragen. Aan de behoefte aan vermaak werd voldaan door reizende artiesten, muzikanten, goochelaars, poppenkastspelers, dierentemmers en toneelspelers. Theater was een belangrijk onderdeel van de kermis. Het toneel, dat ter aanschouwelijke ondersteuning van de prediking tijdens de kerkmis vroeger in de kerk plaats vond, had zich in de loop van de tijd uit de kerk losgemaakt.

Uit de vastgestelde verkeersregels uit 15e en 16e eeuw blijkt dat weekmarkten, jaarmarkten en kermis veel bezoekers naar de stad trokken. De toenemende drukte in de 16e eeuw leidde ertoe, dat in 1548 erven en huizen opgekocht en afgebroken werden in verband met benodigde ruimte voor de inkomende wagens en het stichten van een nieuwe paardenmarkt.

De kermis in de 17e eeuw (1572-1700)

In 1572 koos de Hoornse overheid de kant van Willem van Oranje tegen de oorlog tegen Spanje. Daarmee kwam de macht in gereformeerde handen. De stedelijke regering ging de Grote Kerk gebruiken voor gereformeerde erediensten en schafte de katholieke kerkelijk ceremoniën af. De jaarmarkt met de daaraan gekoppelde kermis handhaafde men in augustus.

Dat de jaarmarkt aantrekkelijk was voor de kooplieden uit het land blijkt uit een bewaard gebleven request, dat in 1592 aan het stadsbestuur werd overhandigd. Niet minder dan tachtig kramers, afkomstig uit de provincies Noord-Holland, Utrecht en Zeeland en handelend in laken, vilt, spelden en messen.

In 1629 legde het stadsbestuur expliciet vast hoelang de drie jaarmarkten duurden. De Sint Laurensmarkt nam toen 10 dagen in beslag. De palmmarkt duurde een week. De Pinkstermarkt beperkte zich tot een dag. Deze markt werd voor het laatst gehouden in 1665. Het jaar daarop schafte de burgermeester deze markt af. Schorsing van de markt gebeurde niet zo snel, omdat de stad toen al groot economisch belang bij de jaarmarkt had.

Tot 1963 was het gebruikelijk dat de kermis werd ingeluid door de klok van de Grote Kerk. De klok luidden in de middeleeuwen om de ‘boze’ te verjagen, om de kerkgangers van hem te bevrijden en hen geestelijk te stichten. Na de reformatie bleek de klok de jaarlijkse handel en ontspanning aankondigen. Op de inluiddag verzamelden Hoornse jongeren zich om 12 uur bij de toren van de Grote Kerk. Ze waren voorzien van krijtjes en/of planken waarop krijt was gesmeerd. Om 12 uur begonnen de uitgelaten jeugd elkaar en de voorbijgangers ‘kermisstrepen’ te geven. De oorsprong van dit kermisstrepen zou in de middeleeuwen liggen

Staangelden als sociale voorziening (1700-1857)

Om de zonde van het vermaak draaglijk te maken besloten de Hoornse bestuurders de opbrengsten van enkele attracties toe te wijzen aan weeshuizen.

De kermis groeit en bloeit (1857-1913)

Het kermisterrein beperkte zich aanvankelijk tot de Gouw en de Nieuwstraat voor de kramen en de spellen. Na 1882 kreeg het kermisterrein een aanzienlijke uitbreiding en was veel mogelijkheid tot spreiding van de evenementen.

De Hoornse kermis groeit naar de top-tien van Nederland (1946-1996). In 1946 bestond de kermis 500 jaar. De herdenking van het vijfde eeuwfeest was sober. Het vermaak kon zelfs niet op de originele plek ingeluid worden, omdat de klokken door de Duitsers geroofd waren.